Een onterechte kritische noot
Door Danny van der Roest
Een paar dagen geleden zag ik op het gedragsplatform voor ambtenaren BIN NL dit artikel van Jaco Berveling staan. Het is een kritisch stuk over de kansen en vooral beperkingen van nudging. Een kritisch artikel is altijd goed maar ook dit keer zag ik zaken terugkomen die ik steeds vaker lees als reactie op dit nieuwe vakgebied. Ik besloot daarop een comment te plaatsen die uiteindelijk wat uitgebreider werd dan gepland. Oftewel, een post; bij dezen mijn nuance op de kritiek op nudging.
Nudging of slecht uitgevoerd marketingconcept?
Ten eerste: dat het onderzoek op Utrecht Centraal niet heeft gewerkt, vind ik niet zo gek. (Ik ga hierbij uit van wat ik in het artikel heb gelezen, ik ken de echte studie niet.) Er wordt op bewust niveau onderzocht (e.g. focusgroepen) wat mensen willen terwijl impulsaankopen juist door het onbewuste brein worden gestuurd. Is er daarnaast ook gekeken naar andere invloeden? Wat bepaalt de keuze tot de aankoop van een snack? Welke situationele en omgevingsfactoren spelen mee? Zijn er weerstanden bij het kopen van het alternatief? Dat moet je duidelijk hebben om een goede nudge te kunnen ontwikkelen. Simpelweg een alternatief maken is niet genoeg. Daarbij: zoals ik het nu lees wordt het alternatief op het plein verkocht terwijl de andere aankopen juist op het station zelf plaatsvinden. Dat is een hele andere situatie! Op het station kopen mensen wellicht iets omdat ze hun overstaptijd willen doden, in die tijd ga je niet uitchecken en eens een kijkje nemen op het stationsplein. Mensen op het plein zijn wellicht juist op weg naar hun trein en hebben het halen van hun trein en dus niet snacken als prioriteit.
Mijns inziens is hier geen sprake van een nudge maar simpelweg van het aanbieden van een alternatief voor de bestaande snacks. Zoals ik het in dit artikel lees hebben we het gewoon over een matig uitgevoerd marketingconcept en niet over gedragsverandering.
Zijn de effecten echt zo minimaal?
Ten tweede: er wordt gezegd dat het effect van nudging vaak niet spectaculair is. Het klopt inderdaad dat niet elke nudge effectief is en als dat wel het geval is, dat dit effect soms klein is. Maar vergelijk dit met elke ander instrument, bijvoorbeeld regel- en wetgeving of toezicht en handhaving. Hebben die altijd effect? En hoe groot zijn die effecten dan? Zet dat eens af tegen de kosten daarvan. Is het dan redelijk om te verwachten dat nudginginterventies, die doorgaans eenvoudig te implementeren en relatief goedkoop zijn, ineens een mindblowing effect van tientallen procenten hebben? Het is een waardevolle en onmisbare aanvulling op het standaard instrumentarium, geen panacee voor al onze maatschappelijke problemen.
Ter illustratie: er wordt gesproken over een onderzoek naar de effectiviteit van nudges voor gezonde voedselkeuzes. Dit is gemiddeld 124 kcal per dag. Dat betekent een effect van 6,2% op de dagelijks in te nemen kcal voor dames en 5% voor heren. En dat met eenvoudige en goedkope interventies! Bedenk hierbij dat er in dit onderzoek ook slechte interventies tussen zitten en dat dit alles nog in de kinderschoenen staat. Waarom zijn wij niet tevreden met dergelijke resultaten? Als een marketingcampagne een effect van 5% heeft, spreken we van een daverend succes. Waarom dan niet bij een nudge met 5%?
Daarbij moet ik zeggen dat veel onderzochte nudges geen nudges mogen heten. Omdat het een hip vakgebied is, gaat iedereen ermee aan de haal en worden er veel matige, soms simpelweg idiote interventies onder de noemer ‘nudging’ geschaard (bijv. de pianotrap). Of dat ook in het aangehaalde onderzoek het geval is, weet ik niet maar het speelt in veel gevallen mee.
Nogmaals, de effecten zijn soms bescheiden maar 1) het vakgebied is jong, 2) de effecten moeten ook worden afgezet tegen de kosten van de interventies en 3) hierbij worden vergeleken met de andere instrumenten, en 4) veel aangehaalde nudges zijn eigenlijk geen nudges. Zijn we dus niet iets te hard voor dit jonge vakgebied en hebben we wellicht onrealistische verwachtingen?
Wordt de ethische discussie niet wat scheef gevoerd?
Het is goed dat er een ethische discussie wordt gevoerd, laat ik dat voorop stellen. We moeten er bij gedragsbeïnvloeding altijd scherp op blijven dat dit ethisch gebeurt en in het voordeel is van het individu én de samenleving. Maar maken wij ons ooit druk over commerciële bedrijven die ons ontelbare malen per dag beïnvloeden om hun producten te kopen, puur uit eigenbelang en zonder dat zij ons een alternatief aanbieden? Is er ooit een ethische discussie gevoerd over verkeersdrempels die ons dwingen zachter te rijden, zonder dat wij een alternatief hebben? Waarom doen we dan toch zo moeilijk over een nudge die positief uitpakt voor het individu én de maatschappij, en waarbij mensen altijd een alternatieve keuze hebben? Dat is dus een oneerlijke discussie.
Naast de keuzevrijheid is de vraag of mensen een weloverwogen keuze kunnen maken inderdaad legitiem. Dit geldt echter voor alle genoemde vormen van beïnvloeding maar nu ineens, en uitsluitend bij nudging, is het ding. Gezien het feit dat de overheid en allerhande (non-profit) organisaties ons continu informeren over wat goede en gezonde keuzes zijn, denk ik dat deze vraag juist voor nudging het minst relevant is. Ik heb nog nooit een campagne gezien van een commerciële partij die ingaat op de negatieve consequenties van te veel suiker, vet of zout in hun producten.
Het grote probleem is denk ik beeldvorming. Het gaat namelijk over beïnvloeding (met een psychologisch tintje) vanuit de overheid en dat roept snel dystopische beelden op van hersenspoeling en enge totalitaire systemen. Maar laten we deze Hollywood-achtige associaties benaderen vanuit de realiteit: de overheid kan en wil geen hersenen herprogrammeren, heeft er zelf geen belang bij, handelt in het voordeel van alle burgers, is er open over en staat open voor de ethische discussie en kritiek. Laten we er dus niet zo bang voor zijn.
Evaluaties van nudging missen nuance
In het stuk van Berveling wordt terecht beschreven dat nudging geen wondermiddel is. Maar ik mag hopen dat niemand het beeld had dat we ineens dé oplossing voor al onze problemen hadden gevonden. Wat ik echter mis in het artikel is de uitleg waarom nudging dan niet zo effectief is. Is er kritisch gekeken naar het type nudges, de onderzoekcondities, randvoorwaarden, situationele en omgevingsfactoren? Gedrag is immers erg complex en moet goed onderzocht worden voordat we een goede nudge kunnen ontwikkelen. Een gezond taartje vanuit een foodtruck op het stationsplein in niet te vergelijken met een Twix bij de kassa van de Kiosk. Hier schort het in veel onderzoeken aan en dat brengt het vakgebied onterecht in diskrediet.
Alleen kijken naar de uitkomst en concluderen dat nudging niet zo effectief is, is te kort door de bocht. Nudging wordt geregeld niet eerlijk geëvalueerd vergeleken met andere instrumenten, er spelen onrealistische verwachtingen en soms mis ik de kritische wetenschappelijke kijk op wat en hoe er wordt geëvalueerd. Is het artikel daarmee onjuist? Nee, maar dieper inzicht en nuance is nodig. Nudging is onmisbaar in het instrumentarium van de overheid en verdient de tijd om zichzelf te kunnen bewijzen.