Duwtje of dwang? Column over aanpak gedwongen prostitutie

Door Rick Baggermans

Vrijdagochtend zat ik, zoals gewoonlijk, met een kop thee voor de televisie alvorens mij op mijn werk voor Maverick te storten. Eveneens als normaal stond het journaal aan. Nog slaperig en heerlijk warm, terwijl de herfst buiten de muren welig tierde, werd ik opgeschrokken door een bericht. De politiek wil bezoekers van prostituees (prostituanten) een gevangenisstraf van vier jaar opleggen als ze hadden kunnen weten dat het om gedwongen prostitutie ging. Het bericht verbaasde mij. Goed dat de politiek gedwongen prostitutie tegen wil gaan, maar waarom zou je een prostituant voor vier jaar in de gevangenis stoppen omdat hij ‘had kunnen weten’ dat er sprake was van dwang?

Het doel van het wetsvoorstel is om prostituanten te motiveren om situaties van dwang te melden en van de daad af te zien. De angst voor een gevangenisstraf dient hierbij als primaire motivator. Maar zorgt die angst wei voor de juiste motivatie? Ais specialist gedragsverandering deed ik een klein jaar onderzoek naar de effecten van straffen bij de Belastingdienst. Tijdens het onderzoek werd al snel duidelijk dat belonen effectiever is dan straffen om mensen te motiveren. Straffen kunnen mensen wel motiveren, maar dan moet de straf aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo zegt Tom Tyler (professor rechtsgeleerdheid en psychologie) dat straffen enkel effectief zijn als zowel de ervaren kans als de daadwerkelijke kans op straf hoog zijn. Ais de werkelijke kans groot is maar de ervaren (subjectieve) pakkans klein, of vice versa, dan heeft de dreiging van straf weinig tot geen invloed op het gedrag van mensen.

Nu rijst de vraag, is de werkelijke pakkans groot? De Volkskrant meldt dat de politieke initiatiefnemers toegeven dat het niet makkelijk zal zijn om prostituanten op te sporen. Dat is ook niet verbazingwekkend, want gedwongen prostitutie is weinig zichtbaar. De werkelijke pakkans is dus klein en daarmee het effect op gedrag nihil.

Allemaal leuk en aardig, maar hoe is het gedrag wei aan te passen? Er zijn binnen de gedragswetenschap diverse manieren om mensen – zonder dreiging van straf – te motiveren om het juiste gedrag te vertonen. Deze staan bekend als nudges, een klein duwtje in de goede richting. Door kennis van de sociale psychologie op vernuftige wijze in praktijk te brengen, is het mogelijk om gedrag van mensen te veranderen en te sturen.

De beloning voor het melden van dwang moet daarbij groter zijn dan de angst voor de straf.

Om niet op de feiten vooruit te lopen, is het aan te raden eerst goed te kijken naar waarom mensen nu geen melding maken. Mogelijk komt dat door een gevoel van schaamte. Dat onderzoek kost tijd, schaarse tijd, omdat het probleem prangend is. Maar een doordachte oplossing nu, is beter dan een vertrouwd grijpen naar straffen met minder positief effect tot gevolg. Een recent rapport van de WRR onderschrijft de toepassing van gedragswetenschappen binnen beleid.*

Het is lastig om van een vertrouwd middel af te stappen maar uiteindelijk is het belangrijkste dat de gedwongen prostitutie aangepakt wordt. Nederland schuwt vernieuwing en ontwikkeling niet, dus hopelijk kunnen we ook hier koploper in worden om gedwongen prostitutie uit te bannen.

* Het rapport kunt u hier inzien : http ://www.wrr.nl/fileadmin/nl/publicaties/PDF- rapporten/92_MeCken nis_van_ged rag_beleid_maken. pdf